ماه‌هاست که اعمال فیلترینگ گسترده بر فضای مجازی کشور، کاربران را در دسترسی به عمده پلتفرم‌های پرکاربرد و شبکه‌های اجتماعی محبوب، با محدودیت جدی مواجه کرده است؛ حالا و در ادامه این مشکلات، حذف برنامه‌های ایرانی از مرجع اصلی دانلود اپلیکیشن‌های اندرویدی یعنی گوگل‌پلی، بار مضاعفی بر دوش کاربران ایرانی نهاده است. مکاتبات انجام شده از سوی شرکت‌های ایرانی با گوگل نشان می‌دهد که حذف این برنامه‌ها -که با پلتفرم دیوار آغاز شد و به برنامه‌هایی مانند اسنپ، تپسی، دیجی‌کالا و آپ تسری پیدا کرد- پیرو از سرگیری تحریم‌های فناوری علیه ایران انجام شده است.
در شرایطی که سیاستگذاران ایرانی در دفاع از لزوم توسعه شبکه ملی اطلاعات و استفاده از پلتفرم‌های بومی، پیش‌تر دسترسی کاربران به پلتفرم‌هایی مانند گوگل‌پلی را محدود کرده بودند؛ این اقدام اخیر گوگل، احتمالا محدودیت‌های اینترنتی شدیدتری را به کاربران تحمیل خواهد کرد. در حقیقت متضرر هر دو رویکرد، کسی جز کاربر ایرانی نیست که با نقض حقوق اساسی‌اش از دسترسی آزاد به اینترنت جهانی محروم شده است.
نقض هر چه بیشتر حقوق کاربر
روز سه‌شنبه ۲۳ خرداد بود که خبر حذف اپلیکیشن دیوار از گوگل‌پلی در اکوسیستم فناوری کشور پخش شد و مدیران دیوار را بر آن داشت تا توضیحاتی نسبت به علت حذف این برنامه ارائه کنند. طبق آنچه در بیانیه دیوار آمده بود، گوگل در مکاتبات خود با این شرکت اظهار کرده است که حذف دیوار به استناد ماده ۱۶ بند ۵ آیین‌نامه قوانین توسعه‌دهندگان گوگل انجام شده که به دستورالعمل‌ها و تحریم‌های ایالات‌متحده برمی‌گردد. به فاصله کوتاهی از این اتفاق و انتشار بیانیه دیوار، خبر رسید که گویا اپلیکیشن‌های ایرانی دیگری نیز با مشکلی مشابه مواجه شده‌اند؛ به‌طوری که گویا اپ‌های اسنپ، تپسی، دیجی‌کالا و آپ نیز به لیست برنامه‌های حذف شده از گوگل‌پلی اضافه شده و احتمالا سرنوشت مشابهی در انتظار برنامه‌های ایرانی دیگری باشد که در این مرجع دانلود اپلیکیشن‌های اندرویدی حضور دارند. اگرچه این نخستین بار نیست که برنامه‌های ایرانی به دلایل مختلف از فروشگاه اپلیکیشن گوگل حذف می‌شوند، اما اخباری که در سال گذشته مبنی بر عزم آمریکا برای حذف بخش زیادی از تحریم‌های بخش فناوری علیه ایران منتشر شد، امیدهایی را برای بهبود شرایط در دل کاربران ایرانی زنده کرد؛ اما با تکرار حذف‌های اخیر، به نظر می‌رسد این گمانه‌زنی‌ها چندان درست نبوده‌اند.
حامد بیدی، از کنشگران دسترسی آزاد به اینترنت در تحلیل اتفاقات اخیر به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: بعید است حذف اخیر اپ‌های ایرانی صرفا به دلیل تحریم‌های آمریکایی علیه ایران در حوزه فناوری انجام شده باشد؛ زیرا در مدت اخیر تغییر جدیدی در سیاست‌های طرف آمریکایی برای اعمال تحریم‌های فناورانه ایجاد نشده و به نظر می‌رسد آنچه رخ داده، بیشتر حاصل شیطنت و پیگیری‌هایی باشد که توسط برخی گروه‌های تندرو خارج از کشور برای فشار بیشتر به کسب‌وکارهای ایرانی انجام شده است. بیدی با تاکید بر اینکه نتایج چنین رویکردهایی بیش از همه به زیان کاربران ایرانی است، تشریح می‌کند: حذف این اپلیکیشن‌ها از مراجع رسمی دانلود برنامه، باعث خواهد شد ریسک دانلود و نصب برنامه‌های مشکل‌دار از منابع غیررسمی افزایش یابد. زیرا در منابع غیررسمی به راحتی این امکان فراهم است تا جاسوس‌افزارهایی را در برنامه‌های شناخته شده گنجاند و به این ترتیب به داده‌ها و اطلاعات گوشی کاربران دست پیدا کرد. وی تاکید می‌کند: چنین موضوعی در وهله اول می‌تواند امنیت اطلاعاتی کاربران و در گام‌های بعدی امنیت اطلاعاتی کشور را در معرض آسیب جدی قرار دهد.
بیدی هم در ادامه نقد خود می‌افزاید: گذشته از تهدید‌های امنیتی ذکر شده، حذف برنامه‌های ایرانی از مراجع رسمی و جهانی دانلود اپلیکیشن مانند گوگل‌پلی، امکان نظارت رسمی گوگل بر کدها و دسترسیهای اخذ شده از کاربر توسط برنامه‌های توسعه داده شده را نیز سلب می‌کند. وی با اشاره به ماجرای چند وقت پیش حذف اپلیکیشن روبیکا از این فروشگاه که به دلیل دریافت دسترسیهای اضافی و غیرمجاز از کاربران اتفاق افتاده بود، می‌گوید: چنین اقدامی باعث می‌شد که توسعه‌دهندگان ایرانی خود را ملزم به رعایت استانداردهای جهانی و سختگیرانه‌تری بدانند که باعث می‌شد کاربران با خیال راحت‌تری از برنامه‌ها استفاده کنند؛ این درحالی است که در غیاب این امکان، انتخاب کاربران محدود به فروشگاه اپلیکیشن داخلی خواهد بود که ممکن است تحت فشار مجبور به دریافت دسترسیهای بیشتر شوند یا ناچار به دانلود همان اپ‌های غیررسمی با ریسک بالای آلودگی‌های جاسوس‌افزاری شوند.
حمایت غیرمستقیم از فیلترینگ ایرانی
اگرچه شرکت‌های بزرگ فناوری، بارها بر لزوم دسترسی آزاد تمام کاربران به اینترنت تاکید کرده و خود را مدافع این حق می‌دانند، اما به نظر می‌رسد که با در پیش گرفتن چنین رویکردی، کاملا در حال حرکت در مسیر مخالف هستند. بیدی در تشریح آنکه اتخاذ چنین تصمیماتی از سوی شرکت‌های جهانی ممکن است به نفع محدودیت‌های اینترنتی اعمال شده از سوی سیاستگذاران داخلی تمام شود، می‌گوید: ایده اعمال چنین تحریم‌هایی کاملا و به شکلی متناقض، حمایت‌کننده از عزم اجرای طرح‌هایی مانند توسعه شبکه ملی اطلاعات است و ناخواسته به تصمیمات اخیر سیاستگذاران ایرانی مشروعیت می‌دهد. وی معتقد است: این از طنز ماجراست که متاسفانه تندروی‌های هر دو سو، در نهایت به اعمال محدودیت بیشتر برای کاربران منجر می‌شود و میلیون‌ها نفر را در دسترسی به بدیهی‌ترین ابزارها و برنامه‌ها دچار مشکل می‌کنند.
این کنشگر حوزه فناوری و اینترنت معتقد است که چنانچه همه‌چیز در شرایط طبیعی پیش می‌رفت، این امکان وجود داشت که اعمال چنین تبعیضی از سوی یک شرکت جهانی علیه کاربران ایرانی در حذف برنامه‌های کاربردی، به صورت رسمی و قانونی پیگیری شود، اما متاسفانه ضعف دیپلماسی و نامشخص بودن آینده روابط بین‌المللی ایران باعث شده تا نتوان در مقابل چنین نقض حقوقی پیگیری کرد. بیدی تصریح می‌کند: ضعف توانایی برای پاسخگو کردن طرف آمریکایی در مقابل چنین تبعیض و نقض حقوق آشکاری، زمانی تشدید می‌شود که خودش دسترسی کاربران به گوگل‌پلی را مسدود کرده و با فیلتر این برنامه، حق دیگری را از کاربران نقض کرده است.
وی معتقد است که حتی اگر بنا باشد با نگاه بدبینانه‌تری به این مساله نگاه کنیم، شاید بتوان این‌طور تحلیل کرد که احتمالا همین تحریم‌های فناورانه اخیر از سوی آمریکا نیز ناشی از اقداماتی است که برخی افراد و منتفعان داخلی فیلترینگ انجام داده‌اند و تشدید هر گونه محدودیت از سوی طرف خارجی را مهر تاییدی بر رویکرد خود در الزام به استفاده صرف از پلتفرم‌های داخلی می‌دانند. با تمام اینها و اگرچه به نظر می‌رسد این محدودیت‌های خارجی، احتمالا سیاستگذار را خوشحال می‌کند، اما کسب‌وکارهای ایرانی چندان از چنین وضعی خشنود نیستند. در شرایطی که سیاستگذاران این محدودیت‌ها را تسریع‌کننده مهاجرت کاربران به استفاده از خدمات مشابه داخلی می‌دانند، کسب‌وکارهای ارائه‌دهنده این خدمات دیجیتال معتقدند که محدودیت‌های اعمال شده از سوی شرکت‌هایی مانند گوگل، ابدا به نفع کسب‌وکارهای ایرانی و کاربران نهایی نیست.
سال گذشته و زمانی که گوگل‌پلی در ایران فیلتر شد، کافه‌بازار که مرجعی ایرانی برای دانلود انواع اپلیکیشن است و در واقع خدماتی مشابه گوگل‌پلی ارائه می‌دهد، با انتشار بیانیه‌ای مخالفت صریح خود را با فیلتر شدن گوگل‌پلی ابراز کرد. کافه بازار در واکنش به این اقدام سیاستگذار برای فیلتر گوگل‌پلی -که در پاسخ به حذف روبیکا از این پلتفرم انجام شده بود- تاکید کرد: این تصمیم با از کار انداختن امکاناتی مانند سپر امنیتی، هم مشکلاتی را برای کافه‌بازار ایجاد می‌کند و هم در نهایت امنیت کاربران به خطر خواهد افتاد.
مدیران این پلتفرم با بیان اینکه کافه‌بازار یا هیچ اپ‌استور دیگر ایرانی، توانایی و دسترسیهای فنی لازم به سیستم‌عامل اندروید برای حذف برنامه‌های مخرب از گوشی کاربران را ندارند، تاکید کرده بودند: این درحالی است که با وجود سیستم play protect گوگل، بسیاری از برنامه‌های اندرویدی مخرب در گوشی به صورت خودکار حذف می‌شوند و نبود این ابزار، آسیبی انکارناپذیر به امنیت دستگاه‌های کاربران ایرانی وارد می‌کند. این شرکت در ادامه بیانیه خود آورده بود که هیچ پلتفرم ایرانی قابل مقایسه با مرجعی مانند گوگل‌پلی نیست و نمی‌توانند به هیچ عنوان پاسخگوی نیاز تمامی کاربران باشند؛ در نتیجه هیچ ادعایی از سوی کسب‌وکارهای ایرانی ارائه‌دهنده خدمات مشابه وجود ندارد و این شرکت‌ها صریحا با اعمال هر محدودیتی بر رقبای خارجی مخالف هستند. آنها در نهایت اعمال هر گونه محدودیت در دسترسی به اینترنت و جریان آزاد اطلاعات از سوی هر نهادی را ناقض حقوق اولیه کاربران دانسته و پافشاری بر چنین تصمیم‌های غیرتخصصی و غیرمنطقی را، زمینه‌ساز ایجاد آسیب‌های گسترده در فضای مجازی و امنیت اطلاعاتی کشور دانستند.
اگرچه پیش از این گمانه‌زنی‌هایی در زمینه احتمال رفع فیلتر گوگل‌پلی از سوی برخی افراد از جمله وزیر ارتباطات به گوش می‌رسید، اما حالا و با آغاز موج تازه حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از این پلتفرم، رفع محدودیت در دسترسی کاربران به فروشگاه برنامه گوگل، بیش از پیش ناممکن به نظر می‌رسد. با تمام اینها اما همچنان – و تا زمان نگارش این گزارش- هیچ‌کدام از مقامات و مسوولان وزارت ارتباطات نسبت به این اتفاقات موضع‌گیری یا اظهارنظری نکرده‌اند.
/دنیای اقتصاد
