بالاخره بعد از پنج ماه در مهرماه، سازمان غذا و دارو ضوابط اجرای آزمایشی آیین‌نامه عرضه اینترنتی دارو در سکوها را تدوین و ابلاغ کرد. در حالی که فعالان این حوزه و سکوهای آنلاین انتظار داشتند این آیین‌نامه مسیری جدید برای توزیع آنلاین دارو باشد، اما در مدت زمان کوتاهی جزئیات این آیین‌نامه نشان داد نوک پیکان سازمان غذا و دارو همچنان به سمت بخش خصوصی است و سنگ‌اندازی بر سر راه آنها همچنان ادامه دارد.
شرایط فعالیت شرکت‌ها در ضوابط تازه سازمان غذا و دارو به نگرانی جدیدی برای فعالان تبدیل شد و راه‌اندازی سامانه توزیع داروی سازمان غذا و دارو تحت عنوان تیتک نیز فرضیه رقابت بخش دولتی با پلتفرم‌ها و در ادامه ایجاد انحصار را تقویت کرد. در نهایت بخش خصوصی چند روز پیش اعتراضات خود را به کمیسیون اصل ۹۰ برد و نتیجه این جلسه برای آنها امیدوارکننده بود.
ابلاغ با تاخیر پنج ماهه
ماجرای توزیع آنلاین دارو و فراز و نشیب‌ها برای سکوهای آنلاین به سال ۱۳۹۷ بازمی‌گردد. موضوعی که با همه‌گیری کرونا و رونق بیشتر آن بین مردم شکل تازه‌ای به خود گرفت و از همین‌جا بود که دولت با دلایلی از جمله فروش تقلبی دارو، فروش با قیمت غیرمصوب و فروش بدون نسخه در تیر سال ۱۴۰۱ تصمیم گرفت به بازار فروش آنلاین ورود کند و در ادامه وزارت بهداشت با همکاری معاونت علمی رئیس‌جمهور آیین‌نامه حمایت از تولید دانش‌بنیان در حوزه سلامت را تدوین کردند. بر اساس این آیین‌نامه وزارت بهداشت باید با همکاری وزارت ارتباطات دستورالعملی برای توزیع دارو در سکوهای اینترنتی می‌نوشت که سازمان غذا و دارو این تکلیف را انجام نداد و تدوین این آیین‌نامه تا انتهای سال ۱۴۰۲ به درازا کشید و پس از تاخیری چند ماهه بالاخره اردیبهشت امسال ابلاغ شد. قرار بود اجرای آزمایشی این آیین‌نامه از خردادماه آغاز شود، اما این موضوع با انتخابات ریاست‌جمهوری همزمان شد و به تعویق افتاد. سرانجام نیز با وقفه‌ای چند ماهه بالاخره در مهر ماه ضوابط فنی اجرای آزمایشی توزیع آنلاین دارو در چهار استان از سوی سازمان غذا و دارو ابلاغ شد.
پس از ابلاغ این آیین‌نامه فعالان این حوزه و صاحبان پلتفرم‌های آنلاین می‌پنداشتند بالاخره پیچ و خم مواجهه با سازمان غذا و دارو به پایان رسیده و عرضه آنلاین دارو به مرحله جدیدی وارد شده است، اما جزئیات آیین‌نامه مذکور حکایت از مانع‌تراشی‌هایی در این زمینه داشت که انتقادات و اعتراضات بسیاری را نصیب سازمان غذا و دارو کرد. فعالان و کارشناسان این حوزه معتقد بودند ضوابط تعیین‌شده از سوی سازمان غذا و دارو با دخالت در فعالیت سکوها راه را برای آنها سخت‌تر می‌کند و در این بین مواردی خارج از دستورالعمل تصویب‌شده و تدوین تبصره‌های سخت لحاظ شده است که باعث می‌شود فعالیت در این فضا عملا غیرممکن شود. یکی از عمده مشکلات این آیین‌نامه مربوط به شرایط فعالیت پلتفرم‌های حمل‌ونقل آنلاین بود که نگرانی‌های بسیاری را نیز درباره راه‌اندازی سامانه توزیع داروی سازمان غذا و دارو و خطر رقابت بخش دولتی با خصوصی و ایجاد انحصار به دنبال داشت.
یک آیین‌نامه سخت و پیچیده
پلتفرم‌ها مساله اساسی در این زمینه را در تعریف حدود عملکرد خود می‌دانند. آنها معتقدند که بحث فروش آنلاین دارو از سوی آنها فقط به تحویل دارو محدود می‌شود و در نهایت سکوها، فروشنده نهایی به مردم نیستند. نیما فاضلی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک، درباره مقابله بخش خصوصی با سازمان غذا و دارو به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «بخش خصوصی مدت‌ها روی مساله تحویل دارو جنگید و فروش دارو از سوی پلتفرم‌ها را رد کرد. در مجموع مدعی اصلی این ماجرا سازمان غذا و دارو بود. این سازمان می‌گفت پلتفرم‌ها فروش دارو انجام می‌دهند و این در حالی است که داروخانه نیستند. جلسات متعددی طی یک و سال و نیم گذشته برگزار شد تا چند ماه پیش توانستیم مشخص کنیم که پلتفرم و بحث واسطه‌گری چیست و مقرر شد آیین‌نامه‌ای ارائه شود تا نگرانی‌ها کاهش یابد. بالاخره در مهرماه این آیین‌نامه توسط سازمان غذا و دارو ابلاغ و بخش خصوصی با آیین‌نامه‌ای روبه‌رو شد که ضوابط این ماجرا در آن ذکر شده بود. در این آیین‌نامه مساله آن‌قدر پیچیده و سخت شده بود که در نهایت کسی نمی‌توانست کاری انجام دهد. این آیین‌نامه آن‌قدر سخت طراحی شده است که اگر قرار باشد بند به بند آن رعایت شود کل فرآیند تحویل دارو زیر سوال می‌رود. بخش خصوصی به این آیین‌نامه اعتراض و کمیسیون اصل ۹۰ نیز ورود کرد.»
تایید اشکالات آیین‌نامه در کمیسیون اصل ۹۰
نگرانی عمده فعالان حوزه توزیع آنلاین دارو به فعالیت شرکت‌های واسط حمل‌ونقل برمی‌گردد که در فصل ششم ضوابط سازمان غذا و دارو برای توزیع اینترنتی دارو به آنها اشاره شده است. این در حالی است که در دستورالعمل مصوب در کمیسیون اصل ۹۰ مجلس اشاره‌ای به این شرکت‌ها نشده و همین موضوع نگرانی فعالان حوزه سلامت دیجیتال را از راه‌اندازی سامانه سازمان غذا و دارو برای توزیع دارو به همراه داشته است. همچنین در ماده ۴۴ این آیین‌نامه قید شده است که این شرکت‌ها می‌توانند همزمان درخواست مجوز سکو و حمل‌ونقل کنند و برای هر کدام از آنها مجوز جداگانه صادر شود. بالاخره نیز پس از بالا گرفتن اختلافات بین سازمان غذا و دارو و پلتفرم‌ها بر سر آیین‌نامه ابلاغ شده و مشکلات آن مقرر شد تا این ماجرا در کمیسیون اصل ۹۰ بررسی شود.
مهدی خدادادی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال نصر، درباره موضع کمیسیون اصل ۹۰ به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «آیین‌نامه سازمان غذا و دارو به صورت نامناسبی طراحی شده بود. با وجود اینکه تبصره یک در ماده یک این دستورالعمل که توسط وزیر بهداشت و وزیر ارتباطات وقت ابلاغ شده بود اشاره داشت که سازمان غذا و دارو باید ضوابط فنی را ابلاغ کند. این سازمان رفتار غیراصولی را اعمال کرد و آیین‌نامه نوشت و به نکاتی اشاره کرد که در حیطه اختیارات او نبود. رئیس کمیسیون اصل ۹۰ هم به این نوع عملکرد سازمان غذا و دارو اشاره کرد و گفت که این سازمان صلاحیت نوشتن آیین‌نامه را ندارد. سازمان غذا و دارو توضیحی برای این موضوع نداشت و در نهایت رئیس کمیسیون اصل ۹۰ با وزیر بهداشت صحبت کردند و مقرر شد که وزیر تا انتهای آبان‌ماه این آیین‌نامه را بررسی کند و ضوابط فنی درست ابلاغ شود.»
در این بین برخی کارشناسان نیز معتقدند که دولت و سازمان غذا و دارو در این مسیر راه به جایی نخواهند برد و در نهایت این سکوها هستند که توانایی اداره نهایی توزیع آنلاین دارو را می‌توانند به دست بگیرند. احمد طاهرخانی، نایب رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک، در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد خود سازمان غذا و دارو بتواند به صورت گسترده به این حوزه ورود کند. در نهایت اگر توزیع آنلاین دارو بخواهد ابعاد بزرگی پیدا کند باید به اقداماتی بازگشت که پلتفرم‌های بخش خصوصی انجام داده‌اند.»
سد سامانه دولتی در مسیر اجرای آیین‌نامه
ظاهرا نگرانی پلتفرم‌ها و شرکت‌های خصوصی فعال در زمینه توزیع آنلاین دارو درباره ورود دولت به این بازار و ایجاد انحصار به دنبال آن چندان هم بی‌راه نبوده است؛ گواه آن هم سامانه‌ای به نام تیتک است که سازمان غذا و دارو راه‌اندازی کرده است تا بتواند مسیر ورود خود به این بازار را هموار کند. با وجود اینکه راه‌اندازی این سامانه به سال ۱۳۹۳ بازمی‌گردد و از آن زمان به‌روزرسانی‌هایی هم در آن انجام شده است، اما بررسی‌ها نشان از آن دارد که خود این سامانه و مشکلات آن مانعی بر سر راه اجرای آزمایشی توزیع آنلاین دارو بوده است. گفته‌های سخنگوی اصل ۹۰ نیز مهر تاییدی بر این اظهارات است. علی کشوری در گفت‌وگو با برخی رسانه‌ها گفته است سامانه تیتک وظیفه دارد اقلام سلامت‌محور نظیر دارو، تجهیزات پزشکی، آرایشی و بهداشتی را از زمان واردات و تولید تا زمانی که به دست مصرف‌کنندگان نهایی می‌رسد، ردیابی و اصالت آن را کنترل کند. با اینکه سال‌های زیادی از تصویب اجرایی شدن این سامانه گذشته است، اما پیشرفت آن بسیار کند بوده و عقب‌ماندگی‌های جدی در این مورد وجود دارد. به همین دلیل کمیسیون اصل ۹۰ بررسی این موضوع را در دستور کار قرار داده است تا با کمک دستگاه‌های اجرایی این سامانه سریع‌تر به نتیجه برسد. کشوری نیز ایرادهای سامانه تیتک را یکی از مهم‌ترین علل به تعویق افتادن اجرای توزیع آنلاین دارو می‌داند.
ورود کمیسیون اصل ۹۰ به موضوع توزیع آنلاین دارو می‌تواند نشانه آن باشد که مجلس وظیفه نظارت بر آیین‌نامه توزیع آنلاین دارو را برعهده گرفته است و در کنار سازمان غذا و دارو، کمیسیون اصل ۹۰ نیز توانایی آن را دارد تا روند اجرای آزمایشی را شفاف‌سازی کند. حالا باید دید در انتهای آبان‌ماه و با بررسی وزیر بهداشت این کشاکش پلتفرم‌ها و سازمان غذا و دارو به کجا ختم خواهد شد.
