طرح صیانت از کاربران فضای مجازی پس از دو سال سکوت خبری به مجلس بازگشت و طبق دستور کار صحن علنی مجلس این طرح احتمالا در سه‌شنبه هفته جاری بررسی خواهد شد. این در حالی است که برخی از نمایندگان مجلس از این موضوع اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند و حتی برخی دیگر این اقدام را غیر‌ممکن می‌دانند.
سوالی که با طرح دوباره صیانت مطرح می‌شود، این است که باید نسبت به وضعیت اینترنت نگران باشیم یا خیر. کارشناسان و کنشگران اینترنت دیدگاه متفاوتی به طرح دوباره این موضوع دارند؛ به اعتقاد برخی از آنها دوره اجرای طرح صیانت گذشته است و دیگر کارآیی برای طراحانش ندارد. یک کارشناس اینترنت نیز معتقد است که از زمان توقف این طرح تاکنون بسیاری از بندهای آن اجرا شده و در صورت تصویب آن، وضعیت بد اینترنت استمرار خواهد یافت.
پشت پرده بازگشت طرح صیانت
با اعلام دستورکار صحن علنی مجلس برای هفته جاری مشخص شد که طرح مشهور به «صیانت» – که نام کامل ابتدایی آن «طرح صیانت از فضای مجازی» بود و بعدتر به «صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی و سامان‌دهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» تغییر نام داد، اما حامیانش آن را طرح «حمایت از حقوق کاربران» یا «طرح تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی» معرفی می‌کنند- بار دیگر در دستور کار صحن علنی مجلس قرار گرفته است.
ماجرا از این قرار است که در هفته‌های اخیر بحث‌ها و انتقاداتی از عدم تصویب و اجرای این طرح شد و برخی معتقدند که رئیس کنونی مجلس برای کسب رضایت و نظر مثبت یک جریان و یاران این گروه در مجلس پذیرفته است تا طرح صیانت به دستورکار بازگردد و شاید این اقدام سررشته اتصال و ائتلاف شکل گرفته در انتخابات مجلس دوازدهم را مستحکم‌تر کند. صحبت‌های جلال رشیدی‌کوچی، نماینده مخالف این طرح نیز این گفته‌ها را به نوعی تایید می‌کند. او فاش کرده که ظاهرا پشت پرده معاملاتی برای تمدید ریاست کنونی بر مجلس جدید با آن جریان خاص سیاسی صورت گرفته و در مقابل با بررسی این طرح در صحن علنی موافقت شده است.
واکنش محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم به این موضوع نیز به صورت تلویح گفته‌های رشیدی‌کوچی را تایید کرده است. او در کانال تلگرامی خود نوشته است: «بازگرداندن ناگهانی طرح صیانت به صحن علنی در روزهای پایانی و بی‌رمق این مجلس ضعیف، دو معنای بین سطور دارد: اول اینکه طراحان، امید خود برای تصویب این طرح در مجلس بعد را با توجه به ترکیب آن از دست داده‌اند. دوم اینکه با توجه به عملکرد دولت سیزدهم، احتمال تک دوره‌ای شدن دولت را زیاد می‌دانند، لذا می‌خواهند با تصویب قانونی، فرمان توسعه اینترنت را برای همیشه از دست دولت‌ها خارج کنند. هر دو احتمال یک معنا دارد؛ اعتماد‌به‌نفسشان فروریخته است.»
جنجالی‌بودن طرح صیانت به یکی از مواد آن درباره فعالیت پیام‌رسان‌های خارجی برمی‌گردد که طبق آن باید حریم خصوصی کاربران در فضای مجازی و تحت فعالیت در شبکه‌های اجتماعی حفظ و از خروج اطلاعات هویتی آنها به خارج از کشور جلوگیری شود. بر همین اساس، تمام شبکه‌های اجتماعی خارجی موظف به پیروی از قوانین تصویب شده داخل کشور خواهند بود و در صورت همکاری با وزارت ارتباط و استقرار بخشی از سرورهای خود در داخل کشور، اجازه فعالیت آزادانه خواهند داشت.
از طرف دیگر، این طرح حامی جدی پیام‌رسان‌های داخلی است و دولت را مکلف کرده تا از پیام‌رسان‌های اجتماعی که دقیقا مشابه خارجی هستند حمایت کند. با این وضعیت، مخالفان این طرح تصویب آن را گامی برای مسدود‌سازی پیام‌رسان‌های خارجی و قطع ارتباط با اینترنت بین‌الملل می‌دانستند. حالا با گذشت تقریبا دو سال از توقف بررسی طرح صیانت، عملا پلتفرم‌های محبوب در بین ایرانی‌ها بیش از یک سال است که فیلتر هستند و مواد این طرح بدون اینکه تصویب شود، در حال اجراست.
طرح صیانت دیگر کارآیی ندارد
کارشناسان اینترنت و پژوهشگران فضای مجازی ارزیابی متفاوتی به بازگشت طرح صیانت به مجلس دارند، به اعتقاد برخی از آنها دوره اجرای طرح صیانت گذشته است و دیگر کارآیی برای طراحانش ندارد. یک کارشناس اینترنت نیز معتقد است که از زمان توقف این طرح تاکنون بسیاری از بندهای آن اجرا شده و در صورت تصویب آن، وضعیت بد اینترنت استمرار خواهد یافت. محمد کشوری، کارشناس اینترنت در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه طرح صیانت از دو سال قبل تاکنون در هیچ جلسه علنی و رسمی بررسی نشده است، توضیح می‌دهد: «زمانی که طرح صیانت برای نخستین بار مطرح شد، نگرانی‌هایی درباره اینکه قرار است فیلترینگ گسترده‌ای شکل بگیرد، مطرح شد. این در حالی است که پس از توقف این طرح، اینستاگرام و واتس‌اپ از سال ۱۴۰۱ فیلتر هستند. بنابراین در شرایط فعلی دوره اجرای طرح صیانت گذشته است.»
به اعتقاد این کارشناس، به دلیل اشکالات قانونی طرح صیانت و اینکه زمان اجرای آن سپری شده است، طرح دوباره آن فایده و کارآیی برای طراحان آن نخواهد داشت. مرضیه ادهم، کنشگر اینترنت و پژوهشگر فضای مجازی نیز معتقد است که اگر طرح صیانت تصویب و به قانون تبدیل شود، قدرت اجرایی بیشتر خواهد یافت. او با بیان این مطلب در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» توضیح می‌دهد: «درست است که در حال حاضر هم اینترنت با اختلال و محدودیت‌های زیادی مواجه است و وزارت ارتباطات هم تاکنون اقدامی برای رفع فیلترینگ انجام نداده است. شاید تصویب طرح صیانت در مجلس برای زمانی است که دولت با سیاست‌های محدودکننده همراه نباشد. در این شرایط، طرح صیانت قانون است و اجرای آن واجب. حتی قدرت و الزام بیشتری نسبت به دستورالعمل‌ها و تصمیم‌های دولت دارد.»
این کارشناس در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره وضعیت اینترنت پس از تصویب طرح صیانت و نگرانی کاربران ایرانی گفت. به اعتقاد او وضعیت اینترنت در حال حاضر بد است و بدتر از این هم نمی‌شود؛ بلکه با تصویب طرح صیانت، وضعیت بد اینترنت استمرار می‌یابد و احتمال رفع فیلترینگ نیز از بین خواهد رفت. البته ادهم در ادامه مطرح می‌کند: «هر چند باید منتظر ماند و دید که کدام نسخه از طرح صیانت در مجلس بررسی می‌شود و قرار است دوباره در صحن علنی مطرح شود یا خیر، در دو سال اخیر بندهای زیادی از طرح صیانت اجرا شده است و شرایط اینترنت بدتر از حالا نمی‌شود.»
به گفته این کنشگر اینترنت، مردم پیش از این ترس از تصویب طرح صیانت داشتند، اما با شرایط فعلی اینترنت در حال تجربه آن ترس هستند. او با بیان این مطلب درباره تشدید اختلال‌های اینترنت در اردیبهشت ماه سال جاری می‌گوید: «اختلال‌های اینترنت در اردیبهشت ماه سال جاری شدیدتر از قبل شده و بیشتر این اختلال‌ها بر بستر گوگل که راهی برای دور زدن فیلترینگ بود، رخ می‌دهد. علاوه بر این، خدمات اینترنت داخلی در پلتفرم‌هایی همچون نماوا، روبیکا و… نیز دچار اختلال شده است.»
با این اوصاف، به نظر می‌رسد که کارشناس‌ها نگرانی چندانی از طرح دوباره صیانت ندارند و معتقدند که بسیاری از بندهای این طرح در یک‌سال اخیر اجرا شده است. البته نگرانی آنها از تصویب این طرح و قدرت بیشتر آن در اعمال و استمرار محدودیت‌های اینترنت است. در این شرایط، باید منتظر ماند و دید که در هفته جاری طرح صیانت بررسی می‌شود یا خیر.
