فروش ابزارهای فیلترشکن و گردش مالی آنها از یک سال گذشته به موضوعی داغ میان مردم و حتی نمایندگان مجلس تبدیل شده است. در این مدت فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی باعث شد این ابزارها به جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی مردم تبدیل شوند. آخرین آمارهای کمیسیون صنایع و معادن مجلس از استفاده کاربران از فیلترشکن‌ها نشان می‌دهد که ۶۴درصد کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند و سهم پهنای باند ناشناس به ۲۵درصد رسیده است. حالا آمار اخیر لایف‌وب هم با تایید تقاضای بالا برای خرید ابزارهای فیلترشکن نشان می‌دهد که فیلترشکن‌ها در کمپین‌های فروش به مناسبت بلک فرایدی در بین محصولات و خدمات تخفیف‌خورده خودنمایی می‌کردند.
طبق بررسی‌های این سامانه، دو درصد از محتوای محصولات و کالاهای پرتکرار در بلک فرایدی به فیلترشکن‌ها مربوط می‌شود. پلتفرم تبلیغات آنلاین یکتانت هم در آماری که در ماه‌های اخیر منتشر کرده، اعلام کرده است که ۸۰درصد کاربران در گروه‌های سنی مختلف برای ورود به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها از ابزارهای فیلترشکن استفاده می‌کنند. این تقاضا باعث شده است گردش مالی خرید و فروش وی‌پی‌ان‌ها در سال ۱۴۰۱ به یک بازار ۲۵ تا ۳۰هزار میلیارد تومانی تبدیل شود. همچنین طبق آمار ذکرشده در گزارش یکتانت، میزان استفاده از وی‌پی‌ان در بین کاربران ۱۵ تا ۱۷ سال، ۹۷درصد است. همچنین میزان استفاده کاربران در مقطع ابتدایی از فیلترشکن ۶۳درصد است؛ یعنی از هر سه کاربر ایرانی با تحصیلات ابتدایی دو نفر از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد استفاده از این ابزارها دیگر مخصوص قشر تحصیل‌کرده نیست. چنین آماری می‌تواند بیانگر آسیب‌های فیلترینگ به وضعیت فرهنگی و اجتماعی جامعه باشد.
از طرف دیگر موضوع گردش مالی این ابزارها هم بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ تا جایی که نمایندگان مجلس به دنبال یافتن سرنخی از مافیای وی‌پی‌ان‌ها هستند و سوال اصلی‌شان این است که با وجود رصد تمام تراکنش‌های بانکی مردم، چطور با مافیای فروشنده انواع ابزارهای فیلترشکن و گردش مالی آنها برخوردی نمی‌شود. در اواخر مردادماه روح‌الله عباسپور، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن، در جلسه علنی مجلس، گزارش این کمیسیون را در مورد بررسی کیفیت اینترنت و شاخص‌های مرتبط با آن با رویکرد چالش‌های ایجادشده برای شهروندان و کسب‌وکارهای اینترنتی خواند و گفت: «طبق بررسی‌ها ۶۴درصد از کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند و سهم پهنای باند ناشناس به ۲۵درصد رسیده است.» وی همچنین به اختلالات در دسترسی آسان شهروندان به اینترنت و کسب‌وکارها اشاره کرد و ادامه داد: «طبق گزارش‌ها تعداد قابل‌توجهی از سایت‌های موردنیاز شهروندان با اعمال تحریم و عدم‌دسترسی مواجه‌اند و باید اقدامات لازم برای رفع این مشکل صورت گیرد.» چندی پیش علی‌اکبر کریمی، نماینده مردم اراک در مجلس، نیز اظهار کرده بود که فیلترشکن‌ها میلیاردها تومان به جیب افراد منفعت‌طلب می‌ریزند. او در همین رابطه گفته بود که انتظار می‌رود در اسرع وقت پیام‌رسان‌های خارجی تعیین‌تکلیف شوند. غلامرضا نوری قزلجه، نماینده بستان‌آباد در مجلس، هم اخیرا در مصاحبه‌ای درباره گردش مالی فیلترشکن‌ها گفته بود: «بر‌اساس اطلاعاتی که – از شرکت‌ها و مجموعه‌هایی که اقدام به فروش فیلترشکن می‌کنند – دارم به نظرم موضوع بی‌ارتباط نیست. یعنی همان افراد و جریاناتی که اقدام به فیلترینگ کرده و برای تصویب طرح صیانت تلاش کرده‌اند، بی‌ارتباط با فروشندگان فیلترشکن نیستند. باید توجه کرد که گردش مالی این صنعت به اندازه‌ای بالاست که بعید است بخش خصوصی بتواند در این حجم از فروش فیلترشکن ورود کند. کسانی که دسترسی به ارگان‌های بانفوذ داشته‌اند تا بتوانند طرح‌هایی مانند صیانت را ابتدا طرح و سپس اجرایی کنند، طبیعتا به امکاناتی دسترسی دارند که بتوانند اقدام به فروش فیلترشکن هم کنند. افرادی که اقدام به فیلترینگ کرده‌اند، می‌توانند ضد فیلتر را هم به فروش برسانند.»
غلامرضا نوری قزلجه مدتی پیش در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره عدم توجه وزیر ارتباطات به مطالبات نمایندگان در خصوص شفاف‌سازی گردش مالی فروش فیلترشکن‌ها، عنوان کرده بود: «بارها از وزیر ارتباطات خواسته شده است تا گردش مالی وی‌پی‌ان‌ها را ارائه دهد تا مشخص شود پول این ابزارهای فیلترشکن به جیب چه کسانی می‌رود. با این همه وزیر ارتباطات تا این لحظه از انجام چنین اقدامی خودداری کرده است.»
ابهامات و حواشی مربوط به بازار ابزارهای فیلترشکن مدت‌هاست محل بحث و انتقاد است. با‌این‌‌حال این بازار همچنان پررونق به حیات خود ادامه می‌دهد؛ حیاتی که مرهون فیلترینگ و تداوم آن است. حالا قرار گرفتن فیلترشکن‌ها در لیست کالاهای تخفیف‌خورده در بلک فرایدی مهر تاییدی بر بازار داغ خرید و فروش این ابزارهاست.
/دنیای اقتصاد
