انقلاب مصنوعی؛ دنیا برای این فناوری آماده است؟

شکی نیست که در سال های آینده هوش مصنوعی و فناوری رباتیک نقش پررنگی در زندگی بشر ایفا می‌کنند و همین مساله باعث شده توجه به این نوع موضوعات روز به روز افزایش یابد تا جایی که برخی کارشناسان مدعی شده‌اند که این تازه ابتدای کار است، هوش مصنوعی، همه را حذف خواهد کرد، فرقی نمی‌کند هنرمند، دانشمند و معلم یا فیلسوف، نویسنده و جامعه‌شناس باشی، هرکسی و هر تخصصی که از سال‌ها رنج و مرارت حاصل شده زیر چرخ دنده‌های هوش مصنوعی از بین خواهد رفت.

با نگاه به نیم خالی لیوان حکایت هوش مصنوعی بی‌شباهت به بمب اتم نیست. قدرتی که اگر به درستی مدیریت نشود می‌تواند به شکل حیرت انگیزی مخرب باشد و البته نظریات نگران چیزی شبیه واکنش انیشتین پس از آنکه تحقیقات علمی “بمب اتم” را ممکن ساخته بود، است. انیشتین در آن زمان گفته بود: “آه! دنیا برای آن آماده نیست”.

اما آیا هوش مصنوعی آن‌طور که ادعا می‌شود خطرناک است و باید از آن ترسید؟ برای رسیدن به این پاسخ خبرنگار ایسنا به گفت‌وگو با حبیب رستمی، دانشیار گروه کامپیوتر دانشگاه خلیج فارس، بوشهر پرداخت.

آقای رستمی در ابتدا بفرمایید هوش مصنوعی چیست و چه کارکردهایی دارد؟

هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یک حوزه مطالعاتی در علوم کامپیوتر است که به طراحی و توسعه سیستم​‌ها و برنامه​‌هایی می​‌پردازد که به طور خودکار و هوشمندانه عملکرد می​‌کنند. هدف اصلی هوش مصنوعی، ساخت و توسعه سیستم‌​هایی است که قادر به انجام وظایفی هستند که برای انسان‌ها به عنوان نشانه‌​های هوش و ذکاوت در نظر گرفته می​‌شوند.

هوش مصنوعی به وسیله الگوریتم‌​ها و مدل​‌های ریاضی، شبکه‌​های عصبی مصنوعی، تحلیل داده‌​ها و روش‌​های دیگر، سعی دارد بر روی مسائلی که نیازمند هوشمندی و استنتاج انسانی هستند، پاسخ​‌‍هایی را ارائه دهد. برخی از کارکردهای هوش مصنوعی عبارتند از:

۱. تشخیص الگو و تصویر: هوش مصنوعی می​‌تواند به شناسایی الگوها و تصاویر در داده‌​ها کمک کند. به عنوان مثال، در تشخیص چهره، تشخیص شیء، تشخیص اثر انگشت و غیره.

۲. یادگیری ماشینی: هوش مصنوعی ماشینی به سیستم​‌ها و برنامه‌​هایی اطلاق می​‌شود که توانایی یادگیری از داده​‌ها را دارند و با استفاده از الگوریتم‌​های خاص، می​‌توانند پیش‌​بینی‌​ها و تصمیم​‌گیری​‌های هوشمندانه انجام دهند.

۳. پردازش زبان طبیعی: هوش مصنوعی می​‌تواند به تحلیل و درک زبان طبیعی از جملات و متن‌​ها کمک کند. این کارکرد می​‌تواند در برنامه‌​های مانند ترجمه ماشینی، تحلیل متن، پاسخ به سؤالات و بسیاری از نرم​افزارها و سرویس‌​های مبتنی بر زبان طبیعی مفید باشد.

۴. رباتیک: هوش مصنوعی در رباتیک مورد استفاده قرار می​‌گیرد تا ربات‌​ها را قادر به تشخیص و فهم محیط، برنامه‌​ریزی حرکت و انجام وظایف پیچیده‌​تر کند.
۵. سیستم‌​های توصیه​‌گر: هوش مصنوعی می‌​تواند در سیستم‌​های توصیه​‌گر استفاده شود که براساس تجزیه و تحلیل داده‌​ها و الگوریتم​‌های هوشمند، پیشنهادها و توصیه​‌های شخصی​‌سازی شده به کاربران ارائه می‌​دهد، مانند سیستم​‌های توصیه فیلم و موسیقی.

۶. خودران​سازی و خودرانه​‌سازی: هوش مصنوعی می​تواند در طراحی و توسعه سیستم‌​های خودرانه استفاده شود. به عنوان مثال، در خودروهای هوشمند، سیستم​‌های حمل و نقل عمومی هوشمند، و سیستم‌های مدیریت انرژی.

همچنین، هوش مصنوعی در بسیاری از حوزه‌​های دیگر مانند پزشکی، تجارت، امنیت، علوم اجتماعی و بسیاری از صنایع دیگر نیز استفاده می​‌‍شود.

هوش مصنوعی را به دو دسته هوش مصنوعی ضعیف و هوش عمومی مصنوعی تقسیم می‌کنند.

هوش مصنوعی ضعیف (Weak Artificial Intelligence) به سیستم​‌ها و برنامه​‌هایی اطلاق می​‌شود که در حوزه خاصی مشخص وظایف هوشمندانه را انجام می​‌دهند، اما در زمینه​‌های دیگر کمتر یا هیچ توانایی ندارند. این نوع هوش مصنوعی تمرکز خود را بر روی یک وظیفه خاص مانند تشخیص چهره، ترجمه زبان، پردازش صدا و تشخیص الگوها می​گذارد. معمولاً برای دستیابی به این هدف، الگوریتم​‌های ماشینی و تحلیل داده​‌ها در این سیستم‌​ها به کار می‌​رود.

اما هوش عمومی مصنوعی (Artificial General Intelligence) به سیستم‌​هایی اطلاق می​‌شود که قادر به انجام وظایف هوشمندانه در تمامی زمینه‌​ها و حوزه‌​ها هستند، مشابه هوش انسانی. هدف اصلی هوش عمومی مصنوعی، ایجاد سیستمی است که توانایی استنتاج، تفکر، یادگیری و حل مسائل را در حوزه​های گوناگون داشته باشد. یعنی به طور خلاصه، هدف اصلی هوش عمومی مصنوعی، ساختن یک نسخه مصنوعی از هوش عمومی انسانی است.

هوش عمومی مصنوعی یک هدف چالش برانگیز است و تاکنون هنوز به این هدف نرسیده‌​ایم. توسعه هوش عمومی مصنوعی نیازمند تحقیقات پیشرفته در زمینه هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی، روباتیک، زبان طبیعی، علوم شناختی و سایر حوزه‌​های مرتبط است. هوش عمومی مصنوعی ممکن است برای حل مسائل پیچیده، کشف دانش جدید، همکاری با انسان‌​ها در پروژه‌​های متعدد و حتی ارائه پاسخ‌​های خلاقانه به مسائل مورد استفاده قرار بگیرد.

روند رشد و توسعه هوش مصنوعی در جهان و ایران رو تشریح کنید

در جهان، پژوهش‌​های پیشرفته در زمینه هوش مصنوعی، شبکه‌​های عصبی عمیق، یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی و بینایی ماشین، رباتیک و اینترنت اشیاء به فعالیت ​های پررنگی تبدیل شده است. علاوه بر آن، اعمال هوش مصنوعی در صنایع مختلف مانند خودروسازی، حمل و نقل، بهداشت و درمان، تجارت الکترونیک، بانکداری و مالی، بازیابی اطلاعات و سیستم​‌های توصیه ​گر، به شدت گسترش یافته است.

در ایران نیز هوش مصنوعی به عنوان یک زمینه رو به رشد محسوب می​ شود. در سال​‌های اخیر، شرکت​‌ها و دانشگاه ​ها در ایران به توسعه و پژوهش در حوزه هوش مصنوعی اختصاص داده ​اند. دولت نیز به توسعه هوش مصنوعی و فناوری​‌های مرتبط توجه داشته و سیاست ​ها و برنامه ​هایی را برای ترویج و پشتیبانی از هوش مصنوعی در کشور اجرا کرده است. صنایعی مانند صنعت خودروسازی، بهداشت و درمان، فناوری اطلاعات و ارتباطات، بانکداری و مالی، صنعت نفت و گاز و کشاورزی نمونه​هایی از صنایعی هستند که از هوش مصنوعی در کشور حداقل به صورت پژوهشی استفاده می​کنند.

همچنین، دانشگاه ​ها و مراکز تحقیقاتی در ایران در زمینه هوش مصنوعی فعالیت می​کنند و پژوهش ​هایی در زمینه یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی، رباتیک و بینایی ماشین صورت می​گیرد. تلاش ​ها برای توسعه استعدادهای محلی در زمینه هوش مصنوعی نیز در جریان است و دوره​های آموزشی و کارگاه ​های آموزشی در این زمینه برگزار می ​شود.

به طور کلی، هوش مصنوعی در جهان و ایران به عنوان یک زمینه رو به رشد و پر رونق محسوب می ​شود و تلاش ​های فراوانی برای توسعه و استفاده از آن در صنایع و خدمات مختلف صورت می​ گیرد.

آیا هوش مصنوعی آن‌طور که ادعا می‌شود، خطرناک است و باید از آن ترسید؟  

هوش مصنوعی، همانند هر فناوری دیگری، دارای پتانسیل‌های مثبت و منفی است. برخی از مردم و متخصصان معتقدند که هوش مصنوعی می ​تواند برای جامعه و انسان​‌ها خطرناک باشد، در حالی که دیگران معتقدند که این خطرات قابل کنترل هستند و با استفاده صحیح از هوش مصنوعی می‌​توان بهره‌​وری بالاتر و بهبود کیفیت زندگی را به ارمغان آورد.

۱- بیکاری: یکی از نگرانی​‌های اصلی درباره هوش مصنوعی این است که این فناوری ممکن است برخی از مشاغل را تهدید کرده و باعث بیکاری افراد شود. هوش مصنوعی قادر به انجام برخی از کارها با سرعت و دقت بالاتر نسبت به انسان​‌ها است، اما در عین حال ممکن است به جایگزینی برخی از مشاغل انسانی منجر شود.

۲- تأثیر بر حریم خصوصی: استفاده گسترده از هوش مصنوعی و جمع‌​آوری داده ​ها می ​تواند تأثیراتی بر حریم خصوصی افراد داشته باشد. جمع‌​آوری و تحلیل حجم زیادی از داده ​ها برای استفاده در الگوریتم‌های هوش مصنوعی ممکن است به سوءاستفاده از اطلاعات شخصی و نقض حریم خصوصی منجر شود.

۳- بی​انصافی و تبعیض: الگوریتم ​های هوش مصنوعی می​توانند بر اساس داده ​هایی که بر اساس آن​ها آموزش دیده​ اند، تصمیم​‌گیری کنند. اگر داده‌​ها تبعیض‌​آمیز یا ناعادلانه باشند، ممکن است تصمیم​‌های بی‌انصافانه از سوی هوش مصنوعی اتخاذ شود و تبعیض ​های اجتماعی و نژادی را تشدید کند.

۴- نقض اخلاقی: هوش مصنوعی ممکن است با دسترسی به اطلاعات شخصی و قابلیت تولید محتوا، به نقض اخلاقی و سوءاستفاده​‌های مختلف منجر شود. به عنوان مثال، تولید اخبار جعلی و ترویج اطلاعات نادرست توسط سیستم​های هوش مصنوعی ممکن است بر جامعه تأثیر منفی بگذارد.

در همه موارد فوق، نکته مهم این است که مسئولیت استفاده صحیح و اخلاقی از هوش مصنوعی بر عهده انسان​‌ها است. با توجه به این موضوع، ایجاد قوانین و مقررات مربوط به استفاده از هوش مصنوعی و تأمین حفاظت از حقوق انسانی و ارزش​‌های اخلاقی اساسی است.

کلام آخر

هوش مصنوعی مانند هر فناوری جدیدی باعث افزایش قدرت و ارتقای بهره وری می‌شود. از منظر ایجاد قدرت حکومت‌ها باید با در نظر گرفتن قوانین استفاده نادرست و خلاف مصالح انسان‌ها را محدود کند و با ایجاد پیمان‌های بین المللی جلوی اثرات مخرب آن را بگیرند.

از منظر بهره‌وری، با توجه به اینکه هر فرد می‌تواند به کمک هوش مصنوعی ثروت بسیار بیشتری تولید کند، جهت حفظ مشاغل دولت‌ها باید به سمت کاهش تعداد روزهای کاری هفته بروند. مثلا هم اکنون در برخی کشورها برنامه کاهش روزهای کاری هفته به چهار روز مطرح است و با توسعه هوش مصنوعی ممکن است هر فرد برای اینکه درآمد کافی داشته باشد فقط لازم است سه روز و یا دو روز در هفته کار کند. این یعنی انسان‌ها می‌توانند زندگی انسانی​‌تر و بهتری داشته باشند و فرصت کافی برای رسیدگی به خود و خانواده و دوستان خود داشته باشند.

در نهایت به نظر من در صورت محدود کردن جنبه‌های مخرب هوش مصنوعی (مانند هر فناوری دیگری) کشورهایی که بتوانند از این فناوری به صورت گسترده‌تر استفاده کنند، زندگی بهتری برای شهروندان خود به ارمغان خواهند آورد؛ و کشورهایی که نتوانند در این زمینه درست عمل کنند از روند توسعه اقتصادی، اجتماعی … بیش از پیش عقب می‌افتند.

/ایسنا